W ostatnim wpisie omawialiśmy zagadnienia związane z II deklinacją. Wcześniej przerabialiśmy stronę aktywną czasu teraźniejszego w trybie oznajmującym. Dzisiejsza lekcja skupiać się będzie na kilku zagadnieniach: stronie medialno-pasywnej, odmianie zaimków osobowych oraz konstrukcji ACI. Jako, że dzisiejsza lekcja będzie nieco dłuższa, przejdźmy od razu do pierwszego zagadnienia, jakim jest strona medialno-pasywna.
Język grecki – strony
Najściślej mówiąc – wyróżniamy w języku greckim trzy strony. Może to być doświadczenie nieco obce dla użytkowników języka polskiego czy też łacińskiego, w którym właściwie wyróżnia się dwie strony – czynną i bierną. W grece – jak wspomniałem – wyróżnia się trzy: aktywną (czynną), medialną (zwrotną) i bierną (pasywną).
Strona czynna opisuje sytuację, kiedy podmiot jest sprawcą danej czynności, np. Jan buduje dom (Jan sprawia, że dom powstaje). Strona bierna opisuje sytuację, kiedy podmiot doznaje na sobie dokonywanej czynności, np. Dom jest budowany przez Jana (Dom jako podmiot nie uczestniczy w czynności, ale ją doznaje).
Strona medialna czy też zwrotna służy opisywaniu sytuacji kiedy sprawca jest z jednej strony tym, który coś czyni, a z drugiej jest odbiorcą danej czynności, np. Jan się myje/strzyże (Jan zarówno wykonuje czynność jak i jest jej odbiorcą).
Faktycznie nie wyczerpuje to całego zastosowania activum, medium i passivum, ale daje ogólny obraz, o co w tym podziale właściwie chodzi. Skoro więc mamy trzy strony, to skąd w tytule strona medialno-pasywna? Otóż, niektóre czasu w języku greckim przyjmują te same zakończenia czasowników dla strony medialnej i dla pasywnej, a niektóre mają osobne. Najłatwiej zobrazuje to ten schemat:
| Czas: | Strona medialno-pasywna | Strona medialna i pasywna: |
| Praesens – teraźniejszy | + | |
| Imperfectum – przeszły niedokonany | + | |
| Aoryst – przeszły dokonany | + | |
| Futurum I – przyszły | + | |
| Perfectum – teraźniejszy | + | |
| Plusquamperfectum | + | |
| Futurum Exactum | + |
Co więc w praktyce oznacza powyższa tabelka? W czasach tworzących stronę medialno-pasywną, tj. praesens, imperfectum, perfectum i futurum exactum, dochodzi do synkretyzmu końcówek, a więc dana forma gramatyczna może oznaczać zarówno medium jak i passivum. W pozostałych czasach – aoryst i futurum – formy medialne i pasywne mają osobne zestawy końcówek.
Strona medialno-pasywna – końcówki
Przejdźmy więc do końcówek medialno-pasywnych czasu teraźniejszego. Indicativus praesentis medii-passivi tworzy się według następujących zakończeń:
| Osoba | Singularis | Pluralis |
| 1. | -ομαι | -ομεθα |
| 2. | -ῃ | -εσθε |
| 3. | -εται | -ονται |
Imperativus praesentis medii-passivi ma następujące zakończenia:
| Osoba | Singularis | Pluralis |
| 2. | -ου | -εσθε |
| 3. | -εσθω | -εσθων |
Infinitivus zakończony jest na -εσθαι.
Zobaczmy więc na konkretnych przykładach jak wygląda odmiana czasowników w tej stronie na przykładzie προέχω:
| Indicativus praesentis: | ||
| Osoba: | Singularis: | Pluralis |
| 1. | προέχομαι | προεχόμεθα |
| 2. | προέχῃ | προέχεσθε |
| 3. | προέχεται | προέχονται |
| Imperativus praesentis: | ||
| 2. | προέχου | προέχεσθε |
| 3. | προεχέσθω | προεχέσθων |
| Infinitivus | ||
| – | προέχεσθαι |
Pod względem zasad akcentowania -αι we wszystkich końcówkach będzie tu miało krótkie, co sprawia, że 1. i 3. osoba singularis, oraz 3. osoba pluralis indicativus praesentis m.-p, oraz infinitivus będą przyjmować akcent proparoksytoniczny. W podobny akcent przyjmują 1. i 2. osoba pluralis. Pozostałe formy przyjmą akcent paroksytoniczny ze względu na długie końcówki wyrazów.
Ze tą stroną wiąże się też inne ważne zagadnienie jakim są verba deponentia. Przyjmują one gramatycznie jedynie formy medialno-pasywne, a ich znaczenie jest czynne bądź zwrotne. Przykładami takich form będą:
ἀγάομαι – podziwiać, zazdrościć.
ἀποκρίνομαι – odpowiadać.
γίγνομαι – stawać się, rodzić się.
δέρκομαι – widzieć, dostrzegać, spoglądać.
ἔρχομαι – przychodzić, przybywać, iść.
εὔχομαι – modlić się, błagać.
οἴομαι – sądzić, myśleć.
πορεύομαι – iść, wyruszać.
W jaki sposób należy więc tłumaczyć stronę medialno-pasywną? Czynimy to w następujący sposób:
- Medium zwrotne bezpośrednio oznacza, że podmiot jest jednocześnie wykonawcą i odbiorcą czynności, np. νίπτω – myję νίπτομαι – myję się.
- Medium zwrotne pośrednio oznacza, że podmiot wykonuje czynność dla siebie, we własnym interesie, νίπτουσι τὰ ποτήρια – myją naczynia νίπτονται τὰ ποτήρια – myją sobie naczynia.
- Medium dynamiczne oznacza intensywny udział podmiotu w wykonywanej czynności, np. σκοπέω – patrzę na coś σκοπτοῦμαι (σκοπτέομαι) – rozważam, badam.
- Medium wzajemności oznacza czynność, którą dwa lub więcej podmiotów kieruje do siebie nawzajem. Początkowo występowało ono tylko w liczbie mnogiej, np. μαχόμεθα – walczymy ze sobą.
- Niektóre czasowniki mają inne znaczenia w medium niż w activum, np. λαμβάνω – chwytam, λαμβάνομαι – zabieram się za coś.
- Passivum wyraża stan, kiedy podmiot doznaje wykonywanej czynności. Bezpośredni wykonawca wyrażony jest przez konstrukcję ὑπὸ + genetivus, np. ὑπὸ τοῦ κλέπτου ὁ οἶκος κλέπτεται. – Przez złodzieja dom jest okradany. Pośredni wykonawca jest wyrażany za pomocą konstrukcji διά + genetivus. Wykonawca nieosobowy zostaje wyrażony poprzez dativus, np. ὁ δῆμος ἄγεται λόγοις δημαγωγοῦ – Lud jest prowadzony słowami przywódcy.
Zaimki osobowe
Przejdźmy teraz do drugiego z wymienionych w temacie zagadnień, jakim są zaimki osobowe, odmieniają się one w następujący sposób:
| Przypadek: | Ja – ἐγώ | Ty – σύ | Sam – αὐτός (w przypadkach zależnych jako on, ona, ono) |
| Nominativus: | ἐγώ | σύ | αὐτός, αὐτή, αὐτό |
| Genetivus: | ἐμοῦ, μου | σοῦ, σου | αὐτοῦ, αὐτῆς, αὐτοῦ |
| Dativus: | ἐμοί, μοι | σοί, σοι | αὐτῷ, αὐτῇ, αὐτῷ |
| Accusativus: | ἐμέ, με | σέ, σε | αὐτόν, αὐτήν, αὐτό |
| Przypadek: | My – | Wy – | – |
| Nominativus: | ἡμεῖς | ὑμεῖς | αὐτοί, αὐταί, αὐτά |
| Genetivus: | ἡμῶν | ὑμῶν | αὐτῶν, αὐτῶν, αὐτῶν |
| Dativus: | ἡμῖν | ὑμῖν | αὐτοῖς, αὐταῖς, αὐτοῖς |
| Accusativus: | ἡμᾶς | ὑμᾶς | αὐτούς, αὐτάς, αὐτά |
Odmiana tych zaimków nie jest zbyt skomplikowana. 1. i 2. osoba singularis posiadają formy enklityczne, tj. bez akcentów (np. μου, μοι, etc.). 3. osoba singularis i pluralis nie ma właściwej formy, ale przyjmuje ona inną formę – αὐτός. Sam zaimek oznacza właściwie sam, ten sam, ale stosuje się go we wspomnianej 3. osobie wszystkich liczb. Poza tym mogą występować inne zaimki wskazujące, które zostaną omówione w innej lekcji. W tej osobie przy okazji rodzaju żeńskiego zostały wypisane zakończenia z I deklinacji. Daje to obraz jak ona wygląda, ale nie wyczerpuje to wszystkich jej paradygmatów. Przy tych zaimkach może także pojawić się jako sufiks partykuła γε, która wzmacnia znaczenie danego wyrazu, np. ἔγωγε.
Accusativus cum infinitivo (ACI)
Ostatnim zagadnieniem tej lekcji jest składnia ACI – Accusativus cum infinitivo. Kto uczył się łaciny jest zaznajomiony z tą konstrukcją nieosobową. Składa się ona z tzw. verbum regens, tj. czasownika rządzącego, który jest w formie osobowej, bezokolicznika oraz rzeczownika (lub wyrazu równoważnej części mowy). Tworzy się ją:
- Po czasownikach oznaczających myślenie, spostrzeganie, mówienie, np. sądzić, uważać, mniemać (οἴομαι, νομίζω, ἡγέομαι), mówię (λέγω, φημί), słyszę (ἀκούω), uczę (διδάσκω), dowiaduję się (μανθάνω). Przeczeniem jest οὐ. Przykłady:
Νομίζω δὲ τὸν Δία τῶμ θέων μέγιστον εἶναι – Sądzę zaś, że Zeus jest największym z bogów.
- Po czasownikach wyrażających pragnienie, chęci, rozkazy, itp., np.: chcę (βούλομαι, θέλω), pragnę (ἐπιθυμέω), proszę (δέομαι), rozkazuję (κελεύω), polecam (προστάττω, ἐπιτρέπω), pozwalam (ἐάω), sprawiam (ποιέω, διαπράττω), radzę, skłaniam (πείθω). Przeczeniem jest μὴ. Przykłady:
Ξέρξης δὲ κελεύει* τοὺς μαχητάς τοῖς Λακεδαιμονίοις μάχεσθαι. – Kserkses rozkazał, aby żołnierze walczyli z Lacedemończykami.
*praesens historicum.
- Po czasownikach i wyrażeniach nieosobowych, np. należy (χρή, δεῖ), wypada (ἥκει, προσήκει), jest rzeczą godną (ἄξιόν ἐστιν), wolno (ἔξεστι).
- Po wykrzyknieniach wyrażających ból lub podziw.
Co do zasady konstrukcja ACI tłumaczy się jako zdanie podrzędne dopełnieniowe (z że) po czasownikach z punktów 1). Po wyrażeniach i czasownikach nieosobowych przybiera ono odcień zdania podmiotowego. W przypadku czasowników wyrażających rozkazy i pragnienie ACI przybiera odcień zdania celowego. W łacinie to samo zdanie byłoby wyrażone przy pomocy zdania celowego z ut bądź ne.
Na tym zakończymy tę lekcję jeśli chodzi o część teoretyczną. Poniżej znajdują się ćwiczenia. Pewne zagadnienia szczegółowe związane z ACI zostaną przybliżone po rozwinięciu innych zagadnień gramatycznych.
Strona medialno-pasywna – Ćwiczenia:
I – Odmień następujące czasowniki w stronie medialno-pasywnej i przetłumacz:
λύω, ἔρχομαι, δέχομαι, τρέφω, παιδεύω, βούλομαι, μάχομαι, λέγω, ἁρπάζω, μυσάττομαι, μεθορμίζω, μαστίζω, λέχω, λυρίζω, λείπω, κόπτω, κομίζω, κράζω.
II – Spójrz na następujące formy czasownikowe w stronie czynnej, następnie utwórz stronę medialno-pasywną dla tej samej osoby, a następnie dla przeciwnej liczby. Nieznane czasowniki przetłumacz:
λύει; τρέχομεν; λατρεύουσιν; θάπτεις; θεμίζουσι; θέρω; ἐπιφαίνω; παιδεύομεν; ἁρπάζουσιν; μαστίζει; ἐπείγει; ἐπαγγέλλετε; ἐξέλαυνε; ἐξαπτέτω; ἐναγόντων;
III – Przetłumacz następujące zdania:
- Οἱ Λακεδεμόνιοι μὲν τοὶς Πέρσαις, δὲ τοῖς Ἀθήναις μάχονται. –
- Οἱ ἄνθρωποι δὲ Σωκράτη τὸν φιλόσοφον τὸν μέγιστον εἶναι. –
- Ἄξιον δὲ ἐστι ὑμᾶς τοὺς θέους ἀεί θεραπεύειν. –
- Οἱ ἄνθρωποι λέγουσι τοὺς θέους ἀνθρώπους ἀθανάτους καὶ τοὺς ἀνθρώπους θέους θνήτους εἶναι. –
- Δικαῖοι δὲ νομίζουσι τοῖς ἀνθρώποις ἀεὶ τοὺς νόμους φυλάττειν ἄξιον εἶναι. –
- Οἱ δικασταί τῆς πόλεως οἴονται ἐμέ τὸν μοιχὸν τῆς γυναικὸς μου φονεύειν. –
- Ἁρπάζονται δὲ οἱ μαχηταί ὑπὸ τῶν Περςῶν. –
μὲν… δὲ… – z jednej strony… a z drugiej strony…
μάχομαι + dat.
Σωκράτη – acc. od Σωκράτης.
ἀεὶ – zawsze
oἱ δικασταί – nom. pluralis od δικαστής, -ου – sędziowie
τῆς πόλεως – gen. singularis od πόλις, πόλεως – miasto
τῆς γυναικὸς – gen. singularis od γυνή, γυναικός – kobieta, tutaj jako żona.
IV* – Przetłumacz następujące zdania na grekę:
- Ludzie mówią, że Lacedemończycy walczą z Persami.
- Moja żona każe, abym nakarmił dziecko.
- Jest rzeczą godną zawsze czcić bogów i przestrzegać praw Polis.
V* – Ułóż 5 zdań i przetłumacz je na język grecki z użyciem składni ACI.
*zdania trudne.
Poznaj historię starożytnej Grecji »
Lekcja 2: Akcenty, czasownik “być”
Lekcja 3: Rodzajnik, czas teraźniejszy, strona czynna
Dodaj komentarz