W ostatniej lekcji mogliście poznać zagadnienia związane z czasem teraźniejszym trybu oznajmującego oraz odmianę rodzajników. Dlatego też po poznaniu pierwszych tajników fleksji czasowników warto uzupełnić to o początkowe tajniki odmiany rzeczowników i przymiotników. Oto II deklinacja grecka.
O deklinacjach greckich
W języku greckim wyróżniamy trzy deklinacje, które skupiają w sobie wyrazy o konkretnych końcówkach w temacie. Jeśli poznaliście już gramatykę łacińską, na pewno łatwiej będzie zobaczyć pewne niuanse i analogie związane z podziałem deklinacji w języku greckim. Jednak mimo pewnych podobieństw pewne rzeczy będą się od siebie różnić. Wyróżniamy więc:
- I deklinację – zawierającą rzeczowniki o zakończeniach tematycznych na -α, -η, oraz zakończona w genetiwie na -ας, -ης. Skupia głównie rzeczowniki rodzaju żeńskiego i pewną grupę rodzaju męskiego.
- II deklinację – zawierającą rzeczowniki o zakończeniach tematycznych na -ο-, zakończona w genetiwie na -ου. Zawiera rzeczowniki wszystkich rodzajów.
- III deklinacja – zawierającą rzeczowniki o zakończeniach tematycznych na spółgłoski oraz inne samogłoski, np. -ι, -υ, -εj. Tu także występują wszystkie rodzaje.
Zapewne osoby znające gramatykę łacińską słusznie dostrzegą tu już zachodzące analogie z łaciną. Niemniej podział rodzajów gramatycznych nie jest tak klarowny jak w języku łacińskim, jednak dla potrzeb początkowych etapów kursu możemy mówić o II deklinacji jako o deklinacji męsko-nijakiej a o I jako o deklinacji żeńskiej. Proszę jednak pamiętać, że jest to podział wysoce uproszczony i wraz z nabycie kolejnych wiadomości o gramatyce greckiej zaleca się poprawne określanie deklinacji.
II deklinacja grecka – odmiana
Przechodząc już bezpośrednio do omawianego w temacie zagadnienia, II deklinacja grecka jest pod względem trudności najłatwiejszą z wszystkich trzech, dlatego też omawia się ją przeważnie jako pierwszą w wielu podręcznikach do nauki tego języka. Posiada właściwie dwa paradygmaty odmian – dla rodzaju męskiego i nijakiego, a rodzaj żeński przyjmuje zwyczajnie ten sam schemat co rodzaj męski. W ogólnej tabeli można przedstawić to w ten sposób:
| Singularis | ||
| Przypadek | Rodzaj męski/żeński | Rodzaj nijaki |
| Nominativus | -ος | -ον |
| Genetivus | -ου | -ου |
| Dativus | -ῳ | -ῳ |
| Accusativus | -ον | -ον |
| Vocativus | -ε | -ον |
| Pluralis | ||
| Nominativus | -οι | -α |
| Genetivus | -ων | -ων |
| Dativus | -οις | -οις |
| Accusativus | -ους | -α |
| Vocativus | -οι | -α |
Jak widać w powyższej tabeli, schemat odmian nie jest zbyt skomplikowany. Zobaczmy to jednak na konkretnych przykładach:
| Singularis | |||
| Rzeczownik | ὁ ἄνθρωπος – człowiek | τὸ μῆλον – jabłko | ἡ ὁδός – droga |
| Nominativus | ὁ ἄνθρωπος | τὸ μῆλον | ἡ ὁδός |
| Genetivus | τοῦ ἀνθρώπου | τοῦ μήλου | τῆς ὁδοῦ |
| Dativus | τῷ ἀνθρώπῳ | τῷ μήλῳ | τῇ ὁδῷ |
| Accusativus | τὸν ἄνθρωπον | τὸ μῆλον | τὴν ὁδόν |
| Vocativus | ὦ ἄνθρωπε | ὦ μῆλον | ὦ ὁδέ |
| Pluralis | |||
| Nominativus | οἱ ἄνθρωποι | τὰ μῆλα | αἱ ὁδοί |
| Genetivus | τῶν ἀνθρώπων | τῶν μήλων | τῶν ὁδῶν |
| Dativus | τοῖς ἀνθρώποις | τοῖς μήλοις | ταῖς ὁδοῖς |
| Accusativus | τοὺς ἀνθρώπους | τὰ μῆλα | τὰς ὁδοὺς |
| Vocativus | ὦ ἄνθρωποι | ὦ μῆλα | ὦ ὁδοί |
Obydwa rzeczowniki zostały dobrane specjalnie, aby pokazać w jaki sposób zmieniają się akcenty wraz z odmianą rzeczownika. Jeśli chodzi o liczbę pojedynczą w tej deklinacji Nominativus, Accusativus i Vocativus mają końcówki o krótkich iloczasach, a zatem akcent zachowuje w nich swoje miejsce wyjściowe. Genetivus i dativus natomiast mają zakończenia o długich, a zatem akcent musi ulec albo przesunięciu, albo zamianie. W pluralis dla rodzaju męskiego tylko Nominativus i Vocativus mają zakończenia krótkie, a pozostałe przypadki długie. Stąd tylko te dwa powyższe przypadki zachowują akcent wyjściowy. Natomiast dla rodzaju nijakiego ta sytuacja ma miejsce też dla Accusativus pluralis. W rzeczownikach, których akcent spoczywa na ostatniej sylabie wyrazu, przybiera on taką samą postać jak akcent w rodzajniku.
II deklinacja grecka – akcent
Warto w tym miejscu zanotować jeszcze dwie istotne informacje dla odmiany w deklinacjach. Przede wszystkim akcent rzeczownika w języku greckim stara się utrzymać na sylabie wyjściowej – tej, na której spoczywa w nominativus, a ulega jedynie zmianom, kiedy nie może przybrać konkretną formę, wówczas ulega zmianie. To istotnie odróżnia akcentowanie rzeczowników o czasowników, których akcent stara się być umieszczonym jak najdalej to możliwe od końca.
Druga rzecz – pewne zasady dla rodzaju nijakiego są uniwersalne dla całej greki. Przede wszystkim rodzaj nijaki ma zawsze Nominativus, Accusativus i Vocativus o tej samej końcówce, niezależnie od przyporządkowanej deklinacji. Tak samo zakończenie w tych przypadkach zawsze będzie -ᾰ, niezależnie od danej deklinacji.
Według tej deklinacji odmienia się także sporo przymiotników, jednak ich paradygmat nie będzie odbiegał zbyt mocno od powyżej przedstawionych schematów. Przykłady:
| Przypadek | Rodzaj męski | Rodzaj nijaki | ||
| Liczba | Singularis | Pluralis | Singularis | Pluralis |
| Nominativus | καλός | καλοί | καλόν | καλά |
| Genetivus | καλοῦ | καλῶν | καλοῦ | καλῶν |
| Dativus | καλῷ | καλοῖς | καλῷ | καλοῖς |
| Accusativus | καλόν | καλούς | καλόν | καλά |
| Vocativus | καλέ | καλοί | καλόν | καλά |
Ćwiczenia
- Odmień rzeczowniki i przymiotniki:
ἡ παρθένος – dziewczyna, ὁ κύαμος – bób, τὸ κυβεῖον – domek z kart, τὸ κτέανον – stado, majątek, ὁ κρουνός – źródło, krynica, ὁ κρότος – szczęk, ὁ γρῖφος – sieć rybacka, ὁ κάρπος – owoc, τὸ δένδρον τὸ δίφορον – drzewo dające dwa rodzaje owoców.
- Rozpoznaj przypadek, podaj formę podstawową:
τοὺς νόμους –
τοῖς νόμοις –
Ἀθηναῖοι –
οἱ λόγοι –
τῷ λόγῳ –
τῶν τυράννων –
οἱ πλησίοι –
τὰ ποίμνια –
τοῦ χήρου –
τῷ χήρῳ –
τὸν δρόμον –
- Przetłumacz:
I ὁ διδάσκαλος τὰ μῆλα τὰ καλὰ βάλλει τῷ παιδίῳ. –
II αἱ παρθέναι εἰς τὸν οἶκον βαίνουσι καὶ τοὺς φιλούς βλέπουσι. –
III σύν κάρπῳ τὸ παιδίον τρέχει εἰς τὸν φιλόν καὶ δίδωσι αὐτῷ. –
IV Ζεύς Σωτήρ τοὺς ἀνθρώπους σῳζει ἀπὸ τῶν πονερῶν. –
V ὁ στέφανος τοῦ Διονύσου πλήρης τῶν ἀμπέλου κάρπων ἐστι. –
VI οἱ θεοί ἄνθρωποι ἀθάνατοι, οἱ ἄνθρωποι θεοί θνήτοι (εἰσι). –
Uwagi:
δίδωσι – 3 osoba singularis indicativus praesentis activi od czasownika II kon. δίδομι – daję.
αὐτῷ – dativus singularis od αὐτός. Tutaj jako – jemu.
πλήρης – nominativus singularis przymiotnika III deklinacji, oznacza – pełny (+gen.)
Poznaj historię starożytnej Grecji »
Lekcja 2: Akcenty, czasownik “być”
Dodaj komentarz