Podręczniki do greki w PDF. Sprawdź ofertę »
Po upadku cywilizacji mykeńskiej Grecja, ale i cała wschodnia część basenu Morza Śródziemnego, wchodzi w okres zmian, który przez samych Greków został nazwany wiekami ciemnymi. W epoce tej miał miejsce bardzo ważny proces, który znany jest nam, współczesnym, jako wielka kolonizacja grecka.
Warto pamiętać, że Grecja doby mykeńskiej znała pismo, które zostało przejęte po podbiciu Krety, mianowicie pismo linearne b, odczytane w 1953 roku przez Chadwicka i Ventrisa. Następujący po niej okres Grecy nazywali wiekami ciemnymi, ponieważ nie pozostawił on po sobie żadnej spuścizny literackiej i Grecy zatracili kontakt z mykeńską przeszłością, który przywrócą dopiero poematy Homera.
Kiedy miała miejsce wielka kolonizacja grecka i skąd się wzięła jej nazwa?
Okres wieków ciemnych trwał około 400 lat. Gdy tylko się zakończył, pojawiła się nowa epoka w dziejach historii Hellady – epoka archaiczna. Trwała ona od około roku 800 do początku lat 500 przed Chrystusem. Epoka ta znana jest nam współczesnym z bardzo ważnego procesu, który nazywamy “wielka kolonizacja grecka”. Po pierwsze wypadałoby wyjaśnić samą nazwę tego procesu, która przecież została utworzona przez historyków doby nowożytności. Proces ten nazwano “wielka kolonizacja grecka”, ponieważ chciano w ten sposób oddzielić od niej wszelkie pomniejsze wyprawy osadnicze Greków. Ponadto warto dodać, że zastosowano tutaj analogię do nowożytnych odkryć geograficznych.
Drugą kwestią do wyjaśnienia jest słowo “kolonia”. Było ono bardziej zarezerwowane dla starożytnych Rzymian, bowiem oni zakładając kolonię, nadawali jej prawa i mieszkańcy tej kolonii czuli się w jakiś sposób związani z Rzymem. Natomiast u Greków (gdy trwała wielka kolonizacja grecka), którzy zakładali osadę, tej osobistej więzi z polis nie było. Takie osady założone przez Greków były dwie. Jedna z nich to “apoikia”, co można wytłumaczyć dosłownie jako “osada znajdująca się daleko od macierzy”, oraz “faktoria”, czyli coś w rodzaju portu handlowego. Polis, która wysyłała swoich osadników i organizowała cały proces kolonizacyjny, nazywano “metropolis”.
Wielka kolonizacja grecka i jej przyczyny
Warto zadać sobie pytanie, dlaczego mieszkańcy Hellady organizowali wyprawy kolonizacyjne i skąd się wzięła wielka kolonizacja grecka. Oczywiście jej przyczyn było dużo i tak naprawdę ciężko jest je jednoznacznie określić. Najważniejsze jednak były tak naprawdę kwestię gospodarcze i społeczne. Grecja jest terenem w większości górzystym, co nie sprzyjało rozwojowi rolnictwa. Ponadto występujące od czasu do czasu klęski żywiołowe mogły doprowadzić do głodu. Aby temu zapobiegać, wysyłano kolonizatorów, których celem było odnalezienie nowych żyznych terenów.
Drugą bardzo ważną przyczyną, dla której zaistniało takie zjawisko jak wielka kolonizacja grecka, jest zaopatrywanie się w surowce i towary niezbędne dla rozwoju rzemiosła. Jeśli chodzi o kwestie społeczne, to tutaj w grę wchodziły konflikty między grupami społecznymi. Decydowało prawo siły, polegające na tym, że silniejszy narzuca wolę słabszemu. W tym wypadku przegrany musiał opuścić swoją polis i udać się na tułaczkę. Jako przykład może posłużyć grupa Spartan, która została wygnana ze swojej rodzimej polis. Tułali się po Morzu Śródziemnym i w końcu założyli jedyną kolonię związaną ze Spartą – Tarent. Wbrew pozorom przyczyną wielkiej kolonizacji nie było przeludnienie. Dzisiaj wiadomo, że Ateny, które były bardzo ludnym miastem, nie uczestniczyły w procesie wielkiej kolonizacji greckiej.
Jak przebiegała wielka kolonizacja grecka?
Polis, która chciała założyć kolonie, wybierała spośród swoich mieszkańców grupę kolonizatorów, których celem było założenie nowej osady. Zazwyczaj ci kolonizatorzy byli do udziału w tym przedsięwzięciu zmuszani. Na czele tej wyprawy stał oikistes. Ponadto polis fundowała statki i wyposażenie. Kiedy tylko podróżnicy dotarli do nowego lądu, wysyłali grupę zwiadowców, których celem było zbadanie terenu pod względem żyzności gleby, dostępności wody pitnej itp.
Kiedy tylko podejmowano decyzję o osiedleniu się w badanym miejscu, rozpoczynano przydział działek, czyli kleroi. Początkowo przydział tych działek był równy, ale w miarę napływu nowych osadników, otrzymywali oni coraz mniejsze tereny. Oczywiście kolonizatorzy spotykali się z barbarzyńcami, czyli nie-Grekami. Relacje między nimi bywały różne. Zdarzało się, że przybysze walczyli z tubylcami, ale przeważnie razem ze sobą handlowali. Nowo założona apoikia utrzymywała relacje – przede wszystkim handlowe – ze swoją metropolią.
Wielka kolonizacja grecka – gdzie powstały kolonie?
Gdy trwała wielka kolonizacja grecka, czyli praktycznie przez całą epokę archaiczną, Grecy założyli wiele kolonii. Najważniejszymi są te założone w południowej Italii i na Sycylii – okrzyknięte mianem Wielkiej Grecji. Najważniejszymi koloniami w Italii były Messana, Syrakuzy, Tarent. Poza Italią zakładano kolonie również na Bliskim Wschodzie, np. w dzisiejszym Libanie, Syrii i Egipcie. W tym ostatnim gdzie jedyną kolonią Grecką było Naukratis, położone w delcie Nilu. Bardzo ważne kolonie były również założone na wybrzeżu małoazjatyckim (dzisiejsze zachodnie wybrzeże Turcji). Założono tam między innymi Milet.
Wielka kolonizacja grecka w Italii
Poza Italią zakładano kolonie również na Bliskim Wschodzie, np. w dzisiejszym Libanie, Syrii i Egipcie. W tym ostatnim gdzie jedyną kolonią Grecką było Naukratis, położone w delcie Nilu. Bardzo ważne kolonie były również założone na wybrzeżu małoazjatyckim (dzisiejsze zachodnie wybrzeże Turcji). Założono tam między innymi Milet.
Wielka kolonizacja grecka w Europie (kliknij, aby powiększyć)
Gdy trwała wielka kolonizacja grecka, zakładano także osady w okolicach Morza Czarnego i Morza Marmara. Warto tutaj wspomnieć o Bizancjum, Synopie czy Teodozji. Zjawisko wielkiej kolonizacji greckiej – trwające praktycznie przez całą epokę archaiczną – miało niezwykle ważne znaczenie, ponieważ grecka kultura została rozpowszechniona w obrębie basenu Morza Śródziemnego. Warto zaznaczyć, ze Grecy w jednej z faktorii handlowej na terenie dzisiejszej Syrii, AL-Mina, spotkali się z pismem, które zostało przez nich zmodyfikowane na potrzeby języka greckiego. W ten sposób powstało pismo greckie, które zostało rozpowszechnione na zachód i z czasem z tym pismem zetkną się Rzymianie.
Bibliografia:
Bravo B,.Wipszycka E.,”Historia starożytnych Greków”, t.1., Warszawa 1988
Bravo B., Węcowski M., .Wipszycka E.,.Wolicki A.i, “Historia starożytnych Greków”, t.2., Warszawa 2009.
Murray O., “Narodziny Grecji”, Warszawa 1993.
“Mała encyklopedia kultury antycznej”, red. Z. Piszczek, Warszawa 1990.
Mapy pobrano z Wikimedia Commons na licencji CC. Autorzy: Gepgepgep i Maximix.
Brawo gratulacje dla autora.